W dzisiejszym świecie obraz znaczy więcej niż tysiąc słów. Fotografia stała się nie tylko sposobem komunikacji i uwieczniania chwil, ale także sztuką i artystycznym środkiem wyrazu. I choć zalewające internet masy identycznych zdjęć ze znanych miejsc stały się platformą do nauki dla sztucznej inteligencji, wciąż są wśród nas fotografowie – artyści, którzy swoim talentem zarabiają na życie. Jako twórcy dzieł, mają oni prawo do kontroli nad swoimi pracami i czerpania z nich zysku. Kancelaria armińska radcowie prawni przygotowała krótki poradnik dla fotografów. Dowiesz się z niego, czy zawsze możliwe jest przeniesienie praw autorskich do zdjęć w umowie o dzieło. A jeśli odpowiedź jest twierdząca – jak to zrobić?
Co to są prawa autorskie?
Prawa autorskie to zbiór korzyści, jakie przysługują twórcy z tego powodu, że stworzył utwór (w przypadku fotografów będzie to zdjęcie). Są one chronione przez przepisy prawa, w szczególności przez ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W skrócie chodzi o to, że jeśli stworzyłeś utwór, na przykład zrobiłeś artystyczne zdjęcie albo napisałeś książkę, to możesz nim rozporządzać trochę podobnie jakbyś był właścicielem samochodu. Czyli możesz ten utwór komuś użyczyć, sprzedać go albo pozwolić na jego modyfikacje. Innymi słowy prawa autorskie to takie uprawnienia, które dają Ci kontrolę nad Twoją twórczością.
Jakie można mieć prawa autorskie do zdjęć?
Zgodnie z ustawą, do każdego utworu, w tym do autorskich zdjęć, można mieć dwa rodzaje praw:
- Osobiste prawa autorskie
- Majątkowe prawa autorskie
Autorskie prawa osobiste
Przysługują Ci z tego tytułu, że jesteś twórcą dzieła (utworu). Oznaczają, że zawsze możesz powiedzieć i wymagać, aby ten, kto posługuje się Twoim utworem, oznaczył Ciebie jako jego autora. Tak samo Ty zawsze możesz powiedzieć, że jesteś autorem dzieła, nawet jeśli sprzedałeś do niego majątkowe prawa autorskie. Czy są wyjątki od tej reguły? Tak, ale tylko wtedy, gdy się na to zgodzisz. Na przykład w umowie zawrzesz postanowienie, że nie będziesz wykonywać osobistych praw majątkowych. Ale nawet wtedy, gdy oficjalnie zobowiążesz się do nieoznaczania dzieła swoim nazwiskiem, to osobiste prawa autorskie i tak będą Ci przysługiwać. Nie można się ich zrzec.
Autorskie prawa majątkowe
Są one ściśle powiązane z korzyściami finansowymi, jakie możesz mieć z tytułu rozporządzania swoim utworem. Co to znaczy rozporządzać utworem? W praktyce znaczenie będzie miało to, w jaki sposób umożliwisz komuś korzystanie z Twojego utworu (zdjęcia). Masz dwie możliwości.
Umowa o przeniesienie praw autorskich do zdjęcia a licencja na wykorzystanie zdjęć
Jaka jest różnica? W ogromnym skrócie można powiedzieć, że taka, jak pomiędzy tym, że sprzedajesz swój samochód, a użyczasz go szwagrowi. Kiedy przenosisz prawa autorskie do zdjęcia, to sam przestajesz mieć możliwość dalszego dysponowania nimi w zakresie, w jakim je przeniosłeś. Innymi słowy sprzedajesz swoje zdjęcia, a skoro tak, nie możesz tymi zdjęciami dalej rozporządzać, na przykład sprzedać je komuś innemu.
Jeśli natomiast udzielasz licencji na swoje zdjęcia, to tak, jakbyś ich po prostu użyczał, na zasadach opisanych w umowie licencyjnej. Oznacza to, że zdjęcia nadal pozostają Twoją własnością. A Ty rozporządzasz nimi umożliwiając np. innej osobie korzystanie z nich na określonych przez Ciebie w umowie polach eksploatacji (o ile nie udzieliłeś licencji wyłącznej).
Ważne!
Zarówno gdy mówimy o przeniesieniu praw autorskich do zdjęcia, jak i przy umowie licencyjnej na wykorzystanie zdjęć, chodzi zawsze tylko i wyłącznie o majątkowe prawa autorskie.
Czy na każde zdjęcie można przenieść prawa autorskie?
Istnieje powszechne przekonanie, że każde zdjęcie objęte jest ochroną w zakresie autorskich praw majątkowych. Tymczasem w dobie pauperyzacji fotografii i jej cyfrowego upowszechnienia, zasada ta przestaje być bezwzględna. Zgodnie z przepisami ochronie podlega utwór w rozumieniu prawa autorskiego, czyli:
ochronie podlega tylko taki utwór, który jest:
- przejawem działalności o indywidualnym charakterze
- ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
A to oznacza, że aby można było uznać zdjęcie za utwór objęty ochroną, musi on mieć twórczy, indywidualny charakter. W przeciwnym bowiem razie będzie on tylko utrwaleniem fragmentu rzeczywistości, który nie ma pierwiastka twórczego.
Według orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 2016 roku, z tych powodów „Nie są chronione fotografie czysto rejestracyjne oraz fotografie nastawione na wierne odtworzenie oryginału np. dzieł sztuki, biżuterii, elementów konstrukcyjnych budynku. W przypadku zdjęć dokumentów i rysunków, ich przedmiot i funkcja fotografii zbliżają je do zdjęć technicznych, gdyż nie pozwalają na wybór ujęcia przez fotografującego.”
W ostatnim czasie wątpliwościom poddawane są także fotografie przedstawiające znane miejsca (np. zrobione w trakcie wycieczki), w stosunku do których trudno byłoby ustalić jej autora. Dotyczy to na przykład dostępnych w internecie setek identycznych ujęć zrobionych smartfonem lub aparatem przez różne osoby w tym samym miejscu, bez ich autorskiej obróbki.
Jak wygląda umowa o przeniesienie autorskich praw do zdjęcia z zamówieniem sesji?
Do tego celu służy umowa o dzieło z przeniesieniem praw majątkowych do utworu, czyli do zdjęcia lub zdjęć. Zawiera ona zobowiązanie do wykonania autorskiej sesji, której aranżacja, sceneria i oświetlenie zależy wyłącznie od fotografa. Całość ma zatem wymiar autorski, indywidualny, twórczy. Zwłaszcza, gdy jako fotograf poddajesz następnie zdjęcia autorskiej obróbce, dobierając samodzielnie barwy, oświetlenie, cienie oraz inne parametry, które dają zdjęciom niepowtarzalny efekt. Takie zdjęcie jest jak Twój podpis. Nie da się go podrobić.
Umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich ma określone cechy
Oto one:
- Prawidłowe oznaczenie stron umowy
- Jest zawarta w formie pisemnej – bo tylko taka umowa powoduje przejście autorskich praw majątkowych na klienta (najlepiej własnoręcznie podpisać umowę o przeniesienie praw autorskich)
- Określa wynagrodzenie fotografa za przeniesienie praw autorskich – to sformułowanie ma kluczowe znaczenie dla możliwości rozliczenia wynagrodzenia na korzystnych warunkach przy zastosowaniu stawki 50% kosztów uzyskania przychodów
- Określa pola eksploatacji, które pozwalają klientowi korzystać z utworu w uzgodnionym zakresie
- Określa prawa zależne, czyli takie, które umożliwiają następnie klientowi szersze dysponowanie kupionymi zdjęciami
- Określa moment przejścia autorskich praw majątkowych na nabywcę (klienta) zdjęć wykonanych w trakcie sesji
- Zawiera postanowienia dotyczące naruszenia praw osób trzecich do zdjęć – fotograf powinien zagwarantować, że takie naruszenie nie będzie mieć miejsca, bo zdjęcia wykonał osobiście.
Ważne!
Niektóre szablony umów dostępne za darmo w internecie ustanawiają nieodpłatne przeniesienie zdjęć na nabywcę. W takich przypadkach zalecamy szczególną ostrożność, zwłaszcza jeśli jesteś fotografem prowadzącym własną działalność gospodarczą. Najlepiej takie postanowienia skonsultować z księgową, ponieważ nieodpłatne przeniesienie praw do zdjęć może mieć dla fotografa negatywne konsekwencje na gruncie podatkowym.
Uwaga!
Szukasz bezpiecznej, zrozumiałej i zgodnej z prawem umowy o dzieło dla fotografa na wykonanie sesji? Wybierz wzór umowy przygotowany przez radczynie prawne z kancelarii armińska radcowie prawni.
- Kup prostą i zgodną z prawem umowę o dzieło na wykonanie sesji z przeniesieniem praw autorskich od kancelarii armińska radcowie prawni
Umowa dotyczy wykonania autorskiej sesji zdjęciowej, a następnie przeniesienie majątkowych praw autorskich do utworu, czyli zdjęć powstałych w trakcie sesji. Umowę przygotowałyśmy w dwóch wariantach – klasycznym, formalnym oraz w wersji graficznej, stworzonej w nowatorskiej metodzie Legal Design. Tę drugą wersję umowy dostajesz od nas gratis!
Co to są pola eksploatacji?
Najprościej mówiąc pola eksploatacji to konkretne sposoby wykorzystania dzieła przez nabywcę praw autorskich, czyli Twojego klienta. Dlaczego warto je w umowie rozdzielać? Ponieważ każde z pól eksploatacji jest dla Ciebie potencjalnym dodatkowym zyskiem. Oznacza to, teoretycznie, że każde pole eksploatacji możesz oddzielnie wycenić, choć w praktyce strony określają jak najszersze pola eksploatacji w jednej umowie za jedno wynagrodzenie.
Takie ułożenie umowy nie zawsze jest korzystne dla twórcy. Przykładowo osobnymi polami eksploatacji dla wykorzystania zdjęcia mogą być publikacja zdjęcia w albumie albo wykorzystanie go na stronie internetowej. Albo tłumaczenie książki odrębnie na każdy język. Każdy z tych sposobów wykorzystania może mieć dla twórcy inną wartość i teoretycznie mógłby on wycenić każde z tych pól oddzielnie.
Art. 45. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: <<Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.>>
Jak opisać pola eksploatacji w umowie?
Przede wszystkim pola eksploatacji powinny być w umowie wyraźnie wymienione i skrupulatnie opisane. Dodatkowo, ustawa stanowi, że umowa może dotyczyć tylko tych pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia. Nie można więc zastrzec w umowie, że przeniesienie praw autorskich dotyczy wszystkich pól eksploatacji, także tych, które powstaną w przyszłości.
Dla ułatwienia, ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, jakie mogą być odrębne pola eksploatacji. Ten katalog jest przykładowy. Daje więc stronom dużą dowolność, jeśli chodzi o wybór pól eksploatacji, na które ma być przeniesione lub udzielone prawo autorskie.
Każdorazowo należy opisać pola eksploatacji w sposób pasujący do utworu, będącego przedmiotem umowy. Inne bowiem będą dla przeniesienia praw do książki, inne do zdjęcia, a jeszcze inne do nagrania audiowizualnego. Teoretycznie każde z pól eksploatacji może zawierać inny moment przejścia praw autorskich. W praktyce jednak stosuje się jedną datę dla całej umowy – zwykle jest to odbiór dzieła lub zapłata wynagrodzenia.
Art. 50. Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:
1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Zwróć uwagę!
Czasami wystarczy standardowe opisanie pól eksploatacji zgodnie z ustawą. Będzie ono miało zastosowanie do bardzo wielu przypadków przeniesienia praw do dzieła. Jeśli natomiast stworzyłeś specyficzny utwór lub zdjęcie o wyjątkowej wartości, warto skonsultować się z prawnikiem, aby specjalnie dla Ciebie precyzyjnie opisał pola eksploatacji. Może Ci się to bardzo opłacić.
Pola eksploatacji niewymienione w umowie
Skuteczne przeniesienie lub użyczenie praw dotyczy tylko konkretnych pól eksploatacji opisanych w umowie. Więc Twoje ograniczenia jako twórcy w dysponowaniu zdjęciem po zawarciu umowy o przeniesienie praw lub umowy licencyjnej dotyczą tylko i wyłącznie tych póle eksploatacji, na które udzieliłeś licencji lub przeniosłeś prawa. Co do pozostałych pól eksploatacji, możesz nadal zarządzać swoimi zdjęciami. Możesz na przykład z jedną firmą lub osobą podpisać umowę na wykorzystanie Twojego zdjęcia w albumie drukowanym, a z inną – w internecie (albo sam możesz posługiwać się nimi w internecie, jeśli przeniosłeś prawa tylko do publikacji drukowanej).
W podsumowaniu
Prawa autorskie stanowią zbiór przepisów prawnych, które nadają Ci jako twórcy (fotografowi) kontrolę nad Twoją twórczością. Obejmują one prawo do kopiowania, w tym odpowiednią techniką drukarską, rozpowszechniania, wystawiania publicznie oraz modyfikowania dzieła. Zapewniają Ci jako autorowi ochronę przed nieuprawnionym wykorzystaniem i umożliwiają kontrolę nad sposobem, w jaki Twoje zdjęcia są wykorzystywane.
Przekazywanie praw autorskich do zdjęć może obejmować np. udzielenie licencji na wykorzystanie zdjęcia, przekazanie praw do komercyjnego wykorzystania lub nawet całkowite przeniesienie praw autorskich na inną osobę lub firmę. Dlatego ważne jest, aby starannie rozważyć, które prawa warto przekazać i komu oraz jaki wpływ może to mieć na Twoją karierę i reputację jako fotografa. Warto jednak pamiętać, że przekazanie praw autorskich nie oznacza zrzeczenia się praw osobistych, które zawsze pozostają przy twórcy.
Jeśli planujesz przekazać prawa autorskie do zdjęć i chcesz mieć pewność, że wszystkie postanowienia umowy są jasne i korzystne dla Ciebie, skonsultuj się z prawnikiem. Radczynie prawne z kancelarii armińska radcowie prawni mają doświadczenie w tworzeniu umów o przeniesienie praw autorskich i doradztwie w tym zakresie. Potrzebujesz indywidualnej, dedykowanej umowy napisanej wyłącznie dla Ciebie? Chętnie pomożemy! Skontaktuj się z nami.
Niniejszy artykuł ma wyłącznie funkcję informacyjną i publicystyczną i nie stanowi porady prawnej. Jest efektem pracy i wiedzy jego autora. Jeśli potrzebujesz porady prawnej lub oceny prawnej Twojej konkretnej sytuacji, skontaktuj się z radcą prawnym i poproś o indywidualną opinię.
