Umowa zlecenia a umowa o dzieło i umowa o pracę – czym się różnią? Jakie zapłacisz od niej składki i wynagrodzenie?

Pomimo kryzysów targających gospodarką i Twoim życiem osobistym Twój biznes rozwija się tak dobrze, że myślisz o rozszerzeniu współpracy? Chcesz wziąć kogoś do pomocy i zastanawiasz się, jaką formę współpracy zaoferować? W internecie czytasz różne opinie na temat najlepszej umowy dla młodych firm, ale wciąż masz wątpliwości, co wybrać? Przyjrzymy się dziś bardzo popularnej ostatnio umowie zlecenia. Podpowiemy, czym różni się ona od umowy o pracę i od umowy o dzieło.

Co to jest umowa zlecenie?

Jej znaczenie i praktyczne zastosowanie ewaluowały w czasie. Dziś mało kto pamięta, kiedy i po co zawierało się umowę zlecenia, stąd pokutuje na jej temat wiele mitów. Jednym z nich jest ten, że taką umowę można zawrzeć na naprawę krzeseł czy sprzątanie. Kolejnym – że taka umowa może zastąpić umowę o pracę, tylko że jest tańsza. Oraz że płaci się od niej mniejsze składki na ubezpieczenia społeczne czy ubezpieczenia chorobowe. To zupełne wypaczenie znaczenia roli umowy zlecenia. W dodatku narażające na ryzyko osoby, które – choć powinny zatrudnić pracownika – zawierają z nim umowę zlecenia.

Art. 734. [Umowa zlecenia]
§ 1. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.
§ 2. W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia przepisom o formie pełnomocnictwa.

Przedmiotem umowy zlecenia są czynności prawne. Powinno się je sprecyzować w treści umowy zlecenia.

Różne działy prawa – prawo cywilne a prawo pracy

W polskim prawie mamy różne działy, które rządzą się swoimi własnymi zasadami. To trochę tak, jakby każdy dział był osobnym ministerstwem. Dzielimy więc prawo m.in. ma prawo cywilne, karne, administracyjne czy prawo pracy. Umowa zlecenia należy do działu prawo cywilne, a umowa o pracę – do działu prawo pracy. Każda z nich mieszka jakby we własnym budynku, w innej dzielnicy, rządzi się innymi prawami i ma zupełnie inne cele.

Czym są czynności prawne?

W prawie czynności dzielimy na czynności prawne i czynności faktyczne. Prawne to te, które wywołują skutki prawne – jak zakup domu, reprezentowanie kogoś przed sądem, zawarcie lub rozwiązanie umowy. Żeby zaistniała czynność prawna, potrzebne jest oświadczenie woli (w formie ustnej lub pisemnej) osoby dokonującej tej czynności. Natomiast zwykłe działanie jak pomalowanie krzesła, sprzątanie, przycinanie krzewów w ogrodzie czy zrobienie zdjęcia nie są czynnościami prawnymi.

Dlaczego tak często stosuje się umowę zlecenia?

Ze swojej natury umowa zlecenia powinna regulować czynności prawne. Ale w Polsce przyjęła się tak dobrze, że stosuje się ją bardzo szeroko, także do relacji, które wprost czynnościami prawnymi nie są. Dzieje się tak, ponieważ w powszechnej świadomości umowa zlecenia funkcjonuje po prostu jako umowa na zlecenie różnych działań – bez względu na to, czy chodzi o czynności prawne czy faktyczne. Dodatkowo ten skrót myślowy ułatwia sam kodeks cywilny, który w rozdziale o umowie zlecenia nakazuje stosować odpowiednio przepisy ją regulujące także do świadczenia innych usług.

Art. 750. [Umowy o świadczenie usług na warunkach zlecenia]
Do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.

Nazywanie umową zlecenie różnych innych umów o świadczenie usług, które wcale nie są czynnościami prawnymi, jest tak powszechne, że postuluje się nawet zmianę definicji umowy zlecenia. Niektórzy prawnicy sugerują, że trzeba po prostu wykreślić słowo „prawne” i umową zlecenia objąć wszystkie czynności, które jedna osoba zleca drugiej osobie.

Umowę zlecenia, na podstawie której strony umawiają się na wykonanie jakiś zadań czy pracy, wielokrotnie stosuje się w celu obejścia prawa. Robi się tak najczęściej, chcąc uniknąć zobowiązań, które rodzi umowa o pracę. I tu trzeba być bardzo ostrożnym. W prawidłowej ocenie sytuacji prawnej firmy najlepiej poradzić się radcy prawnego lub adwokata.

• Zobacz prosty i bezpieczny wzór umowy zlecenia przygotowany przez kancelarię armińska radcowie prawni

Zawarcie umowy zlecenia

Można ją zawrzeć w dowolny sposób, na przykład podpisując dokument papierowy lub elektroniczny. A nawet wymieniając się mailami lub dokonując ustnych ustaleń najważniejszych zasad współpracy. To ostatnie sprawia, że umowa będzie ważna, ale mało praktyczna. Choćby z tego powodu, że jej zawarcie trzeba zgłosić do ZUS. Czym innym jest jednak praktyczna korzyść w podpisaniu umowy, a czym innym jej ważność w świetle prawa.

Jak w polskim prawie można zawrzeć umowę?

Polskie prawo zna kilka sposobów na zawarcie umowy. Wbrew obiegowej opinii, żeby ważnie ją zawrzeć, wcale nie trzeba podpisywać papieru. Większość umów można zawrzeć składając swój podpis pod treścią umowy albo podpis elektroniczny na dokumencie np. pdf. Można też zawrzeć ważną umowę zgadzając się na nią w mailu albo ustnie.

Co więcej, prawo dopuszcza zawarcie umowy przez jej faktyczne wykonanie. Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy jedna osoba wykonała jakieś zadanie, a druga jej za to zapłaciła. Kluczowe jest to, aby strony ustaliły między sobą istotne postanowienia umowy – czyli co najmniej jej zakres i wynagrodzenie.

Dla ścisłości warto dodać, że są takie umowy, których prawo wymaga zawarcia w formie pisemnej. I mówi wprost, że jeśli się tego nie zrobi, to umowa taka będzie nieważna. Takim przykładem jest przeniesienie majątkowych praw autorskich. Jeszcze bardziej rygorystyczna forma to konieczność zawarcia umowy u notariusza. Wie o tym każdy, kto kiedyś kupował albo sprzedawał dom lub mieszkanie.

Prawa i obowiązki Zleceniobiorcy – przyjmującego zlecenie

Jest kilka zasad, którymi powinien kierować się zleceniobiorca przyjmujący zlecenie. I choć kodeks cywilny reguluje większość tego typu kwestii, to sporo pozostawia też swobodnej woli stron. Warto więc w umowie doprecyzować następujące kwestie:

1. czy i w jakich okolicznościach można odstąpić od sposobu wykonania zlecenia wskazanego przez zleceniodawcę?
2. czy można powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej, czy absolutnym warunkiem współpracy jest jego samodzielna realizacja?
3. w jaki sposób zleceniobiorca będzie informował o przebiegu sprawy i w jakiej formie ma złożyć sprawozdanie z wykonania zlecenia?
4. czy zleceniobiorca może używać rzeczy i pieniędzy zleceniodawcy we własnym zakresie?
5. czy strony zgadzają się, aby zleceniobiorca otrzymał zaliczkę. A jeśli tak, w jaki sposób ją przekazać i zwrócić i jak rozliczyć wydatki?
6. kiedy zleceniobiorcy należy się wynagrodzenie – czy tak, jak mówi kodeks cywilny – dopiero po wykonaniu zlecenia, czy w innym momencie?

Wykonywanie umowy zlecenia zobowiązuje do należytej staranności.

Prawa i obowiązki Zleceniodawcy – dającego zlecenie

Dający zlecenie przede wszystkim powinien zapłacić zleceniobiorcy wynagrodzenie. Może udzielić mu także zaliczki na niezbędne wydatki związane z realizacją zlecenia. Ponieważ zlecenie powinno być realizowane według jego wskazówek, powinien udzielać ich w zrozumiałej i przystępnej formie zleceniobiorcy. Zleceniodawca powinien też udzielać wszelkich niezbędnych informacji, które umożliwią realizację zlecenia.

Ważnym prawem zleceniodawcy jest rozwiązywanie umowy zlecenia w każdym czasie gdy uzna on, że nie może być ona kontynuowana. W przeciwieństwie do umowy o pracę, nie musi on stosować okresu wypowiedzenia, jeśli została zawarta umowa, która tego nie przewiduje.

Umowa zlecenia – jakie składki ZUS musisz płacić? Ile zarobisz na rękę?

Choć taka umowa dla przedsiębiorcy jest finansowo korzystniejsza, to i tak musi on naliczyć i odprowadzić do ZUS składki na ubezpieczenia społeczne. Samą umowę także trzeba zgłosić do ZUS. Robi się to na formularzu ZUS ZUA w ciągu 7 dni od rozpoczęcia wykonywania zlecenia. Zgłoszenie dotyczy wszystkich obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, natomiast ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne. Jeśli zleceniobiorca pracuje jednocześnie dla przedsiębiorcy na umowę o pracę, to traktowany jest jak pracownik, a to rodzi konieczność podlegania pod wszystkie ubezpieczenia społeczne i zdrowotne z tytułu umowy cywilnoprawnej zlecenia. Nie ma takiego obowiązku, jeśli zleceniobiorca ma inne tytuły do ubezpieczenia, a ich kwota jest równa lub wyższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę. W tej sytuacji należy opłacić jedynie składkę zdrowotną.

Przykład wyliczenia kwoty netto:

Robert ma 35 lat i jest zatrudniony na umowę zlecenie na stawce godzinowej 25 zł brutto za godzinę. W styczniu przepracował 50 godzin dla zleceniodawcy, który nie jest jego pracodawcą. Ile dostanie na rękę?

50 x 25 zł brutto = 1250 zł

składki na ubezpieczenie społeczne:

• składka emerytalna (9,76%): 122 zł

• składka rentowa (1,5%): 18,75 zł

• składka chorobowa (2,45%): 0 zł

RAZEM składki ZUS: 140,75 zł

• składka na ubezpieczenie zdrowotne (9%): = 99,83 zł

(oblicza się od kwoty brutto – składki emerytalne i rentowe: 1250 zł – 140,75 zł = 1109,25 x9% = 99,83 zł)

• koszt uzyskania przychodu (20%) = 221,85 zł

(oblicza się od kwoty brutto minus składki emerytalne i rentowe: 1250 zł – 140,75 zł = 1109,25 zł x 20% = 221,85 zł)

• Podstawa opodatkowania: 887 zł

(oblicza się od kwoty brutto minus składki emerytalne i rentowe minus koszt uzyskania przychodu i zaokrągla do pełnych złotych: 1250 zł – 140,75 zł – 221,85 zł = 887,40 zł)

• naliczona zaliczka na podatek dochodowy (12%) = 106,44

(obliczona wg pierwszego progu podatkowego od podstawy opodatkowania: 887 x12% = 106,44 zł)

• pobrana zaliczka na podatek: 106 zł (zaliczkę na podatek zaokrągla się do złotówki w górę lub w dół)

• Kwota netto do wypłaty = 1250 zł – 140,75 zł – 99,83 zł – 106 zł = 903,42 zł

Zarabiając 1250 zł brutto, na rękę otrzymasz 903,42 zł netto. Zatem kwota netto stanowi ok. 72% wynagrodzenia brutto. Składki do ZUS i podatek zabierają Ci ok. 30% wynagrodzenia.

Wypowiedzenie umowy zlecenie – o czym pamiętać?

To strony umowy decydują, czy i jak mogą ją wypowiedzieć. Jest jeden wyjątek – nie można zrzec się uprawnienia do wypowiedzenia z ważnych powodów. Jeśli umowa zlecenia nie zawiera w tym zakresie żadnych postanowień, to zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, umowę każda ze stron może wypowiedzieć w każdym czasie. Wtedy rozwiązuje się ona w trybie natychmiastowym. Czyli w praktyce tuż po otrzymaniu przez drugą stronę wypowiedzenia, ewentualnie w terminie wskazanym w piśmie wypowiadającym.

Co do zasady Zleceniodawca umowę zlecenia może wypowiedzieć w każdym czasie. Jednak dobrze by było, aby strony w umówiły się, w jakim trybie i terminie ma to nastąpić. Na przykład, że termin wypowiedzenia umowy wynosi jeden miesiąc.

Jeśli to dający zlecenie wypowie umowę, to powinien zwrócić zleceniobiorcy zasadne wydatki. A także zapłacić mu taką część wynagrodzenia, która odpowiada dotychczas wykonanym czynnościom. Jeśli wypowie on umowę bez ważnego powodu, to powinien naprawić Zleceniobiorcy szkodę wywołaną takim wypowiedzeniem. Zasadność oraz wysokość szkody powinien określić Zleceniobiorca. Jeśli chce on dochodzić odszkodowania, powinien w piśmie do Zleceniodawcy wskazać, czego żąda i na jakiej podstawie.

Podobnie w każdym czasie umowę może wypowiedzieć przyjmujący zlecenie. Jeśli jednak wypowiada umowę bez ważnego powodu, a za wykonanie zlecenia pobierał wynagrodzenie, to zleceniodawca może dochodzić od niego odszkodowania.

Jeśli umowę zawarto pisemnie, to wypowiedzenie również powinno być złożone na piśmie. Najlepiej wysłać je do drugiej strony listem poleconym, aby wiedzieć, kiedy pismo dotarło do adresata.

• Dowiedz się więcej o wypowiedzeniu umowy zlecenia i pobierz darmowy dokument wypowiedzenia

Umowa zlecenie – stawka godzinowa wynagrodzenia

Jeśli zleceniodawca płaci zleceniobiorcy za przepracowane godziny i strony rozliczają się poprzez zestawienie godzin, to obowiązuje minimalna stawka wynagrodzenia za godzinę. Jej aktualną wysokość zmienia się proporcjonalnie do tego, jak zmienia się minimalne wynagrodzenie za pracę, od którego ta stawka jest uzależniona.

• 2022 r. – od 1 stycznia 2022 r. wynosi 19,70 zł brutto za godzinę

• 2023 r. – I półrocze (od stycznia 2023 r.) = 22,80 zł brutto za godzinę

• 2023 r. – II półrocze = 23,50 zł brutto za godzinę

Żeby prawidłowo wykazać ile godzin się przepracowało, zleceniodawca musi prowadzić ewidencję czasu przepracowanego przez zleceniobiorcę. Powinna być ona prowadzona w taki sposób, aby organy kontroli skarbowej nie miały wątpliwości, czy prawidłowo została zastosowana minimalna stawka godzinowa wynagrodzenia.

Koszty uzyskania przychodu na umowie zlecenia

Najczęściej kosztem uzyskania przychodu będzie stawka 20%. Oblicza się ją od przychodu (kwoty brutto wynagrodzenia) pomniejszonego o należne w danym miesiącu składki na ubezpieczenia społeczne. W szczególnych przypadkach stawka będzie wynosiła 50% – dotyczy to sytuacji, gdy przedmiotem zlecenia jest przeniesienie majątkowych praw autorskich. Żeby ocenić prawidłowe zastosowanie podwyższonej stawki kosztu uzyskania przychodu, najlepiej skonsultować się z księgową lub doradcą podatkowym.

Umowa zlecenie a umowa o pracę – co na to kodeks pracy?

Porównywanie tych dwóch umów, to jak porównywanie gruszek do jabłek. Umowa zlecenia należy do działu prawa cywilnego, a umowa o pracę – do działu prawa pracy. Ten drugi dział powstał po to, aby chronić pracowników. Ten pierwszy zakłada równorzędną rolę dwóch stron. Dlatego w przeciwieństwie do zadań realizowanych na podstawie umowy o pracę, praca na podstawie umowy zlecenia nie chroni zleceniobiorcy w wielu sytuacjach, gdy czyni to stosunek pracy. Z punktu widzenia przedsiębiorcy jest to korzystne, ale też obwarowane pewnymi zastrzeżeniami.

Stosunek podporządkowania w umowie o pracę

Podstawą uznania m.in. przez inspekcję pracy, że mamy do czynienia ze stosunkiem pracy, a nie umową cywilną, jest relacja podporządkowania. Innymi słowy – w umowie o pracę to pracodawca mówi pracownikowi kiedy i gdzie ten ma pracować. Ten ostatni wykonuje pracę pod nadzorem i kierownictwem przedsiębiorcy lub wyznaczonej przez niego osoby.

Dlatego wykonywanie czynności na rzecz pracodawcy w przypadku umowy zlecenia nie może odbywać się w stałych godzinach i miejscu pracy oraz stosunku podporządkowania. To zleceniobiorca decyduje gdzie i kiedy realizuje zlecenie. Umowę o pracę należy wykonywać osobiście. W przypadku zlecenia, za zgodą stron, może ono być przekazane do wykonania osobie trzeciej. Problematyczna jest też kwestia urlopów – jeśli strony w umowie zlecenia nie uregulują tego same, to zleceniobiorcy nie przysługuje płatny urlop.

Podsumowując:

Jeśli umowa zlecenia jest skonstruowana w taki sposób, że zleceniobiorca musi wykonywać zlecenie w podporządkowanej strukturze, odpłatnie i osobiście, w miejscu i czasie wskazanym przez zleceniodawcę, to z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że w rzeczywistości zawiązał się stosunek pracy, a nie zlecenia. Wówczas inspekcja pracy (PIP) może uznać, że zleceniodawca powinien dopełnić wszystkich formalności związanych z zawarciem umowę o pracę. M.in. objąć pracownika stosowną ochroną i ponieść konsekwencje z tytułu nieprawidłowości w nawiązaniu stosunku pracy. Za wykroczenie przeciwko prawom pracownika przedsiębiorca może dostać mandat.

• Zleć nam stałą obsługę swojej firmy – zabezpieczymy Twoje prawa przedsiębiorcy w relacji z pracownikami, zleceniobiorcami i współpracownikami

Umowa zlecenia czy umowa o dzieło – czy rodzaj umowy ma znaczenie?

O ile umowa zlecenia dotyczy wykonywania czynności prawnych i jest tzw. umową starannego działania, o tyle w umowie o dzieło liczy się rezultat. Zwykle dotyczy ona zrobienia konkretnej rzeczy, a kodeks cywilny opisuje ją w osobnym tytule.

Art. 627. [Umowa o dzieło]
Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.

Z uwagi na różnice w celu i sposobie stosowania tej umowy, inaczej wyglądać będą także składki i rozliczenia z jej tytułu. Sama umowa o dzieło różnić się będzie tym, czy w jej wyniku powstanie czy nie utwór. Innymi słowy, czy dzieło powstałe na podstawie tej umowy, będzie miało charakter utworu. Żeby to ocenić, trzeba odwołać się do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, która definiuje czym jest utwór. Dodatkowo do rozważenia pozostanie kwestia, czy na ten utwór zostaną przeniesione autorskie prawa majątkowe. Od tych czynników zależeć będzie podstawa opodatkowania czy koszty uzyskania przychodu. Od 2021 roku każdą umowę o dzieło należy zgłosić do ZUS w terminie 7 dni od dnia jej zawarcia.

Umowa zlecenia, o pracę czy o dzieło? Decyzja należy do Ciebie

Każda z tych umów dotyczy innego charakteru relacji. To nie jest tak, że można dowolnie wybrać rodzaj umowy w zależności od jej kosztów czy korzyści. Musi ona odzwierciedlać rzeczywisty stosunek łączący strony. Umowa zlecenia to umowa cywilnoprawna, w której dajesz zleceniobiorcy swobodę działania, a on wyręcza Cię w Twoich obowiązkach. Umowa o pracę charakteryzuje się stosunkiem podporządkowania. Choć oczywiście w zależności od stanowiska pracownik może mieć (i powinien) pewną samodzielność i niezależność. Ten rodzaj umowy mocno zabezpiecza prawa pracownika – określa je kodeks pracy. Umowa o dzieło to umowa rezultatu. Zawierasz ją wtedy, gdy oczekujesz wykonania konkretnej rzeczy. W jej wyniku może, choć nie musi, powstać utwór, do którego będziesz chciał uzyskać majątkowe prawa autorskie.

W podsumowaniu

Widzisz już, że wybór formy umowy zależy od Twojego celu. Każda z nich niesie określone obowiązki także w wymiarze podatkowym i ZUS. Jeśli masz wątpliwości jaką umowę zawrzeć w Twojej konkretnej sytuacji, skontaktuj się z radcą prawnym, który oceni Twoje cele, potrzeby i możliwości. Jeśli poszukujesz kancelarii prawnej, która kompleksowo zajmie się sprawami prawnymi Twojej firmy, napisz do nas! W kancelarii armińska radcowie prawni specjalizujemy się w prawnym zabezpieczeniu potrzeb biznesowych firm i spółek.

Niniejszy artykuł ma wyłącznie funkcję informacyjną i publicystyczną i nie stanowi porady prawnej. Jest efektem pracy i wiedzy jego autora. Jeśli potrzebujesz porady prawnej lub oceny prawnej Twojej konkretnej sytuacji, skontaktuj się z radcą prawnym i poproś o indywidualną opinię.